یک رفتار طبیعی انسانی وجود دارد که فرد به دنبال توضیح و توجیهی برای احساسات منفی خود میگردد، این جستجو با گذشت زمان، میتوانند باعث شود فرد دارای این نگرش ذهنی منفی شود که چرا اینقدر احساساتِ بد دارد.
این افراد شروع به جستجوی محیط پیرامونی خود میکنند تا لغزشها و اشتباهات دیگران را کشف کرده و آنها را بهعنوان علتِ حسِ آزردگی یا ناامیدی خود معرفی میکند. در این مطلب از «همـراه»، به معرفی عیبجویی، بهعنوان احتمالاً رایجترین عامل، از میان چهار عامل اصلی اختلاف در ازدواج خواهیم پرداخت.
گاهی در زندگی مشترک فرد اشتباهاتِ شریک زندگی خود را پیگیری میکند، اما چیزی به زبان نمیآورد، این سکوت از درگیری زوجین جلوگیری میکند، اما در حقیقت باعثِ تلنبار شدن خشم یا ناامیدی ناشی از آن در اعمال وجودش میشود، تا زمانی که این خشم و ناامیدی به شکل ناخشنودی خود را عیان سازند.
پس از این فرد به دنبال الگوهای اساسی و پنهانِ اشتباهات شریک زندگی خود میگردند، وقتی به توضیحی رسید، آن را به شکل یک جمله «تو-محورِ» سرزنشآمیز با همسر خود بیان میکند، مثلاً:
• تو همیشه درباره خودت حرف میزنی! هرگز اهمیت نمیدهی من چه برای گفتن دارم!
جمله بالا نمونه بارزِ عیبجویی است که با ارائه انتقاد یا بیان گلایه متفاوت است. گلایهها راجع به موضوعات خاصی هستند، اما عیبجویی مستقیماً حملهای به شخصیتِ شریک زندگی شما است. درواقع، شما نه یک عمل یا رفتار خاص همسرتان، بلکه کل شخصیت او را بهعنوان یک انسان زیر سؤال میبرید. کاربرد قیدهایی مثل همیشه و هرگز متضمن این معنای پنهاناند که طرفِ مقابل دارای نقصِ شخصیتی ماندگار و ناخوشایند است.
عیبجویی میتواند اثرات مخرب زیادی در خانواده داشته باشد، زیرا باعثِ احساسِ مورد توهین واقعشدن، عدم همراهی و آزردگی در همسرتان میشود. چنین رفتاری اغلب زوجین را در الگوی تشدید درگیری قرار میدهد که در آن رفتارِ عیبجویی با فراوانی و شدت بیشتری ظهور و بروز پیدا میکند. بههرحال، وقتی گلایه داریم، رفتار یا عمل خاصی از همسرمان موردتوجه است و زهرِ آن بهقدر عیبجویی نیست چون کسی که گلایه میکند در حال بیانِ نوعی درخواست است و کسی را سرزنش نمیکند، مثلاً:
• در مورد روزی که داشتی زیاد صحبت کردیم. من هم نیاز به درد دل دارم، میتوانیم در مورد روزِ من هم صحبت کنیم؟
چگونه از عیبجویی اجتناب کرده یا با آن مقابله کنیم؟
مثل همیشه توصیهی ما ملایم آغاز کردنِ بحث است. اگر در ازدواج خود از چیزی ناراضی هستید، حتماً باید آن را بیان کنید، اما بهجای جملاتی تهاجمی که بهمثابه عیبجویی از همسر است، میتوانید با روشی ملایمتر و مسالمتآمیزتری گفتگو را آغاز کنید. آغازِ ملایم بحث، همیشه مورد توصیه ما بوده است. در این رویکرد علیرغم اینکه به نحو مستقیم نظرتان را در خصوص یک نگرانی بیان میکنید، درخواستتان شکل و صورتبندی مثبتی نیز دارد. مثلاً جمله زیر یک عیبجویی رایج است:
• تو گفتی ظرفها را میشویی، اما هنوز یک کوه ظرف در ظرفشویی وجود دارد. یکبار نشد روی حرفت بمانی.
حالا برای همان مقصود بالا این شروع ملایمتر را ببینید، این عکسِ عیبجویی است:
• هنوز تعدادی ظرف کثیف در ظرفشویی وجود دارد. میشه لطفاً آنها را بشویی؟
پادزهر عیبجویی
پادزهرِ عیبجویی این است که اگر در زندگی مشترکتان از همسر و همراه خود گلایه و شکایتی دارید آن را بدون سرزنشِ همسرتان بیان کنید، چیزی که با دقت در تفاوت دو جمله بالا متوجه میشوید. این سرزنش نکردن، لُبِ آغاز ملایم گفتگو است. با استفاده از جملات «من-محور» و بیان درخواستها و نیازهای مثبت، در مورد احساسات خود صحبت کنید. و از به کار بردن جملات «تو-محور» و بیان قضاوتها و داوریهای منفی خودداری کنید، چون باعث میشود شریک زندگیتان احساس موردحمله واقعشدن کند. جمله زیر نمونهای از عیبجویی است، چون «تو-محور» است و با قضاوت منفیْ مخاطبش را زیر سؤال میبرد:
• بیا دیگر، دیر میرسیم! عمداً اینقدر کُند هستی؟
اما جمله پایینی یک مثال خوب برای آغاز ملایم گفتگو است، چون هم از سرزنش یا عیبجویی در آن خبری نیست، هم نیازهای گوینده را بهخوبی روشن میکند:
• داریم دیر میکنیم. واقعاً برایم مهم است که بهموقع به آنجا برسیم.
بنابراین دفعه بعد که بناست در خانواده به مشکلی رسیدگی کنید و نیازهای خود را بیان کنید، قبل از اینکه به شریک زندگی خود نزدیک شوید، اول باید یک آغاز ملایم برای گفتگوی خود تدارک دیده یعنی گله و شکایت خود را بدون محتوی سرزنشآمیز بیان کنید. برای پیدا کردن آغاز ملایمِ بدون سرزنش، به این دو سؤال فکر کنید:
1- چه احساساتی دارم؟
2- در این شرایط چه چیزی از همسرم میخواهم؟
جمعبندی
همه به دنبال برطرف کردن احساسات منفی خود هستند، یکی از این راهها عیبجویی است. فرد عیبجو علت احساسات منفی خود را عملکرد اشتباه دیگران میداند. ازاینجهت با زبانی که لحنِ تهاجمی دارد و مدام از ضمیر «تو» استفاده میکند به شریک زندگیاش حمله کرده و او را سرزنش میکند. متأسفانه نتیجه عکس خواهد داد چون گفتگوی تهاجمی منجر به ایجاد حالت تدافعی در همسر شده و اتحاد و صمیمت ازدواج را تخریب میکند، چیزی که قرار نیست به کسی احساسِ مثبت دهد. برای تقابل با عیبجویی اول باید بیاموزید گفتگو را آرام آغاز کنید یعنی بدون سرزنش کردن همسر با جملاتی که فقط حاکی از احساساتِ خودتان است شروع کنید و به این بیندیشید همسرتان واقعاً چه نقشِ سازندهای میتواند داشته باشد.
در بخش دوم این مقاله بیشتر از عیبجویی و راههای مقابله با آن برای شما خواهیم گفت.
منبع
این مطلب برگرفته از مقاله خانم الی لیسیسا در وبسایت «Gottman» است.